60 GODINA STERIJINOG POZORJA
(dokumentarna građa)
Priredila Aleksandra Kolarić
Novi Sad, Sterijino pozorje, 2016. – 540 str. – ISBN 978-86-85145-43-8
Sterijine godišnjice (1806–1856) obeležavane su i slavljene 1956. godine neuobičajeno široko i sadržajno. Održane su svečane akademije u Vršcu, Novom Sadu, Beogradu i Zagrebu. U više od stotinu profesionalnih i amaterskih pozorišta izvođena su Sterijina dela. Brojne izložbe, dokumentarni film, monografije, zbornici, ćlanci i stručni radovi u novinama i časopisima širom jugoslovenskog prostora, bavili su se Sterijinim životom i delom. Na Prvim jugoslovenskim pozorišnim igrama Sterijinog pozorja 1956. godine, za Sterijine nagrade takmičila su se, u čast stopedesete godišnjice rođenja, samo pozorišta sa predstavama Sterijinih dela.
Ugledni profesor zagrebačke Akademije za kazališnu umjetnost Slavko Batušić, član prvog Glavnog odbora Sterijinog pozorja (predsednik Josip Vidmar), ovako je video osnivanje Pozorja: „ Sterijina jubilarna godina dala je sretan povod da se održe Prve jugoslovenske pozorišne igre i da se utvrdi konkretan plan za njihovu budućnost. Zašto je ta čast pripala Novom Sadu? Odgovor je sasvim jednostavan: po pravu što ga taj grad ima kao kolijevka ne samo vojvođanskog i srpskog već i široko jugoslovenskog preporodnog teatra.“ Bili su, dakle, Sterijini jubileji „sretan povod“ za osnivanje festivala savremene domaće drame i njegovo brzo izrastanje u pozorišnu instituciju širokih i raznovrsnih domaćih i međunarodnih programa. Ideja začeta u krugu uglednih novosadskih intelektualaca, prihvaćena je u svim kulturnim i pozorišnim centrima tadašnje države. Ona je očigledno bila u pravom dosluhu i sa potrebama pozorišta, sa izrastanjem novih generacija pozorišnih umetnika i sa promenama i novim strujanjima u opštedruštvenoj i kulturnoj klimi. Za prihvatanje ove ideje, za odnos prema Steriji i pozorištu uopšte u ondašnjim političkim krugovima, verovatno je bila od značaja i Krležina ocena, izrečena nekoliko godina ranije, da je „Od plejade naših romantičnih dramatičara ostao jedini Sterija. Laža i paralaža, Kir Janja, Pokondirena tikva, Beograd nekad i sad, Rodoljupci stvari su scenski još uvijek žive, i one će žive ostati.“
S puno razloga bi se moglo reći da je osnivanje Sterijinog pozorja imalo i elemente institucionalizacije jednog kulturnog, književnog i pozorišnog pokreta. Možda je to bio i prvi pravi prekretnički događaj i iskorak u kulturi, posebno pozorišnoj umetnosti, jugoslovenskog prostora. Samo iz Srbije (Beograd i Novi Sad) u krugu osnivača, između ostalih, bili su Ivo Andrić, Milan Bogdanović, Milan Dedinac, Stanoje Dušanović, Eli Finci, Milioš Hadžić, Velibor Gligorić, LJubiša Jovanović, Mladen Leskovac, Dušan Matić, Veljko Petrović, Boško Petrović, Radomir Radujkov, Bojan Stupica, Milivoje Živanović. Brojnošću i ugledom pisaca i pozorišnih stvaralaca nisu zaostajale ni druge nacionalne sredine, kulturni i pozorišni centri. Nije bilo nezapaženo ni učešće političkih ličnosti u osnivanju Pozorja. Sve do devedesetih godina prošlog veka i raspada zemlje, u rad Pozorja, u kreiranje njegovih sve brojnijih i raznovrsnijih domaćih i međunarodnih programa, uključivale su se nove, tek stasale generacije stvaralaca, umetnička udruženja, naučne, umetničke i obrazovne institucije. Tako su, recimo, međunarodnim programima Pozorja (trijenalne izložbe pozorišne knjige i periodike, scenografije i kostima, pozorišne fotografije, Međunarodni simpozijum pozorišnih kritičara i tetrologa, međunarodni staž mladih kritičara), uspostavljanju saradnje i partnerstva sa međunarodnim pozorišnim organizacijama, stranim pozorišnim institucijama, pozorišnim časopisima i najistaknutijim pozorišnim stvaraocima iz sveta – poseban doprinos u pojedinim periodima (predvodili međunarodne odbore i komisije Sterijinog pozorja) davali Jože Javoršek, Petar Selem, Slobodan Selenić, Jovan Hristić, Nikola Koljević, Ognjenka Milićević, Dragan Klaić, Aleksandra Jovićević, Ivan Medenica.
Mileta RADOVANOVIĆ
direktor Pozorja1985–2003.